چكيده:

ميوه ها و سبزيجات بسيار فسادپذير مي باشند و نيازمند مديريت مناسب پس از برداشت جهت به حداقل رساندن ضايعات و كاهش زيان هاي مالي ناشي از آن ، با استفاده از تكنيك هاي مناسب حمل و نقل و انبار مي باشند. كنترل شرائط نگهداري براي حفظ كيفيت اوليه ماده غذايي حائز اهميت مي باشد. امروزه بكارگيري كامپيوتر و الكترونيك اثرات ويژه اي  را در فناوري پس از برداشت ظاهر ساخته است. اين اثرات شامل كنترل محيط و شرائط نگهداري ، مانيتورينگ كيفيت ، مديريت كيفيت ، سيستم هاي درجه بندي ، كنترل موجودي و مديريت محصول مي باشند. مثال هاي ويژه اي از بكارگيري سيستم هاي الكترونيكي جهت بررسي وضعيت فعلي فناوري پس از برداشت و پيش بيني وضعيت آينده  ارائه شده اند كه احتمالا" بخاطر نياز روزافزون مصرف كننده به بهبود كيفيت ، افزايش زمان ماندگاري و ضمانت سلامت فرآورده مي باشند. در يك بازار كاملا" رقابتي ، صنايع نيازمند ملاحظه چنين تقاضاهايي خواهد بود و فناوري الكترونيك نقش بسيار مهمي در اين خصوص ايفا مي كند. نياز به حسگرهاي بسيار پيشرفته جهت حصول كيفيت وجود دارد و سيستم هاي حمل و نقل و نگهداري محصول نيز بطور مداوم در حال تغيير و دگرگوني مي باشند. در اين مقاله به بررسي وضعيت فعلي فناوري پس از برداشت و كاربرد كامپيوتر و الكترونيك در آن و نيازهاي آينده ، خواهيم پرداخت.

كلمات كليدي: فناوري پس از برداشت ، حمل و نقل ، ميوه و سبزيجات ، كيفيت ، درجه بندي ، سورتينگ ، حسگر زيستي

مقدمه

فناوري پس از برداشت عبارت است از حمل و نقل ، سورتينگ ، ذخيره سازي ، بازاريابي و مديريت فرآورده هاي بيولوژيك از زمان برداشت تا زمان مصرف و عرضه به مصرف كننده. ميزان ضايعات ميوه ها و سبزيجات پس از برداشت از حدود 5 تا 50% با توجه به نوع فرآورده متغييرمي باشد. در كشورهاي در حال توسعه بدليل فقدان روش ها و تكنيك هاي مناسب حمل و نقل و ذخيره سازي ، ميزان ضايعات اين فرآورده ها بسيار زياد مي باشد كه سبب وارد آمدن زيان هاي مالي جبران ناپذيري مي شود. بدين منظور بررسي و كنترل دقيق فرآيند رسيدن ميوه ها و سبزيجات از زمان برداشت تا عرضه آنها به مصرف كننده جهت به حداقل رساندن ضايعات و ضررهاي اقتصادي ، ضروري مي باشد. زمينه هاي كاربردي كامپيوتر و الكترونيك در فناوري پس از برداشت ، شامل كنترل محيطي و ذخيره سازي ، بررسي كيفيت ، مديريت كيفيت ، سيستم هاي طبقه بندي و درجه بندي ، كنترل موجودي و مديريت فرآورده ها هستند.

ذخيره سازي

دما مهمترين فاكتور محيطي در ابقاء كيفيت مي باشد. تا پيش از بكارگيري سيستم هاي كنترل الكترونيكي ، كنترل و نظارت بر انبارهاي سرد ، كاري پر هزينه و بسيار مشكل بود. سيستم هاي پيشرفته كنترل قادر مي باشند كه تغييرات دمايي را در محدوده اي معين به خوبي كنترل كنند. كنترل كننده هاي خود تنظيمي(Self-tuning controllers) قادراند تغييرات دماي انبار را در ميزان ثابتي تنظيم كنند. امروزه سيستم هاي كامپيوتري با يك كنترل كننده مركزي جهت كنترل اين محيط ها بسيار توانمند ظاهر شده اند. رطوبت نيز همانند دما بايستي بمنظور حفظ كيفيت ميوه و سبزيجات در طي انبارداري تحت كنترل باشد. در سال هاي اخير از طريق نگهداري ميوه ها و سبزيجات در انبارهاي با اتمسفر كنترل شده (Controlled Atmosphere Storage) ، مان نگهداري فرآورده ها به حدود 12 ماه افزايش يافته است. در اين سيستم ها ، اتمسفر انبار سرد از طريق افزايش ميزان دي اكسيد كربن و كاهش ميزان اكسيژن به حدود %3-2 ، تغيير داده مي شود. با بكارگيري سيستم هاي كنترل الكترونيكي مي توان به خوبي بر اين نوع انبارها نظارت داشت.

كنترل موجودي و مديريت فرآورده

در بازارهاي بين المللي مديريت كيفيت يك فاكتور كليدي در حفظ بازار مي باشد كه خود مستلزم مديريت موثر موجودي و ثبت مشخصات هر محصول مي باشد. از طريق ثبت جزئيات مربوط به توليد كننده محصول ، تاريخ برداشت ، تاريخ تحويل به بخش بسته بندي و انبار و همچنين جزئيات كامل محصول و نوع آفت كش هاي بكار رفته در طي رشد آن مي توان به اين هدف دست يافت. با بكارگيري سيستم هاي الكترونيكي ثبت اطلاعات مي توان براي هر محصول مشخصات آن را بر روي بسته بندي و كانتينرها به صورت باركدهاي الكترونيكي كه توسط باركد خوان هاي دستي و قابل حمل براحتي ثبت مي شوند، درج كرد. بعضي فرآورده هاي فاسد شدني طبق استانداردهاي كيفيت نيازمند كاهش سريع دماي آنها پس از برداشت مي باشند تا بتوان آنها را وارد چرخه حمل و نقل و فروش كرد. ثبت كننده هاي الكترونيكي كه در داخل محموله ميوه و سبزيجات تعبيه مي شوند ، از ابزارهاي مهم جهت شناسايي و بررسي نيازمندي هاي محموله در هر زمان بويژه در دوره هاي طولاني مدت حمل و نقل و نگهداري هستند.