مقدمه‌:

فرش‌ دستبافت‌ ايران‌ طي‌ سالهاي‌ اخير به‌ سبب‌ نقش‌ قابل‌ ملاحظه‌اي‌ كه‌ در ايجاد اشتغال‌، كسب‌ درآمد ارزي‌ براي‌ كشور و معرفي‌ ذوق‌، احساس‌ و استعدادي‌ كه‌ بافندگان‌ هنرمند ما به ‌جهانيان‌ داشته‌اند مورد توجه‌ شديد قرار گرفته‌ است‌.لذا در اين‌ راستا رمز ماندگار شدن‌ فرش‌ بافي‌ در جامعه‌ طي‌ قرون‌ متمادي‌ آن‌ است‌ كه ‌هنرمندان‌ فرشباف‌ ما هنگام‌ بوجود آوردن‌ يك‌ تخته‌ فرش‌ نفيس‌، دنيائي‌ از ذوق‌ و احساي‌ را با سرپنجه‌هاي‌ طلائي‌ خويش‌ ابداع‌ مي‌كنند و تار و پود زندگي‌ خود را با آنچه‌ كه‌ مي‌بافندپيوند مي‌زنند و شاهكار هنري‌ را خلق‌ مي‌كنند تا مصاديق‌ هنر نزد ايرانيان‌ است‌ و بس‌ راهمچنان‌ در جهان‌ هويدا سازند و آن‌ را حفظ نمايند.

تاريخچه‌ :

واژه‌ قالي‌:

در نوشته‌هاي‌ بازمانده‌ از زبان‌ پهلوي‌ براي‌ قالي‌ نفيس‌ واژه‌ (بپ‌) يا (بوپ‌) و براي‌ فرش‌ ونمد واژه‌ (نمت‌) و براي‌ فرش‌ جامه‌ و بستر واژه‌ (ويسترگ‌) آمده‌ است‌ كه‌ واژه‌ اخير از(وبسترتن‌) به‌ معني‌ گستردن‌ مي‌آيد.(1)معناي‌ (بوپ‌) در لغتنامه‌ دهخدا چنين‌ آمده‌ است‌ (فرش‌ و بساط خانه‌... فرشي‌ كه‌ آن‌ راانبوب‌ نيز مي‌گويند در ارمني‌، بوب‌ و در پهلوي‌ بوپ‌(2)در تاريخ‌ طبري‌ از ابوجعفر طبري‌ (حدود 310-226 ه' ق‌) و ترجمه‌ و تأليف‌ ابوعلي‌ محمدبلعمي‌ (352 ه' ق‌) واژه‌ بساط مترادف‌ فرش‌ آمده‌ است‌ و آنجا كه‌ فرش‌ بهارستان‌ سخن‌مي‌رود كه‌ در حمله‌ اعراب‌ به‌ كاخ‌ تيسفون‌ بدست‌ آمده‌ چنين‌ آمده‌ «بساطي‌ يافتند از ريب‌،شصت‌ ارش‌ اندر شصت‌ ارش‌»در معجم‌البلدان‌ از ياقوت‌ حموي‌ (اوايل‌ قرن‌ 7 ه' ق‌) و نزهه‌القلوب‌ حمدالله‌ مستوفي‌ (750 ه'ق‌) از قول‌ ابوعون‌ صاحب‌ كتاب‌ الزيج‌ چنين‌ آمده‌ است‌.در قالي‌ قلا فرشي‌ بافته‌ مي‌شود كه‌ آن‌ را قالي‌ مي‌نامند و قالي‌ نسبت‌ اختصاري‌ است‌ به‌شهرقالي‌ قلا و قالي‌ قلا شهري‌ است‌ در ارمنستان‌ كبير...از عهد انوشيروان‌ كه‌ هنوزارمنستان‌ بدست‌ ايرانيان‌ بود تا اسلام‌ آمد... (ارميينانس‌) يكي‌ از مردم‌ ارمنستان‌ زمام‌حكومت‌ را در دست‌ گرفت‌ پس‌ از وي‌ زني‌ به‌ حكومت‌ رسيد به‌ نام‌ (قالي‌) و شهري‌ آن‌ را (قالي‌قلا) ناميد كه‌ به‌ معناي‌ احسان‌ قالي‌ است‌.(3) كارشناسان‌ و محققان‌ ديگري‌ واژه‌ قالي‌ راازقالين‌ مي‌دانند در مراكز مختلف‌ با لهجه‌ها و گويش‌هاي‌ محلي‌ به‌ گونه‌هاي‌ مختلفي‌ چون‌ كالي‌و كالين‌ به‌ كار مي‌رود.(4)

سابقه‌ قالي‌ بافي‌

سابقه‌ فرش‌ را در جهان‌ مي‌توان‌ به‌ آغاز تمدن‌ بشري‌ مربوط دانست‌ يعني‌ از زماني‌ كه‌انسان‌ دانست‌ روي‌ زمين‌ سرد و ناهموار نمي‌تواند زندگي‌ كند بنابراين‌ از پوست‌ حيوانات‌شكار شده‌ و سپس‌ از پشم‌ و موي‌ حيوانات‌ براي‌ نرم‌ كردن‌ محل‌ زندگي‌ خود بهره‌ گرفت‌. پس‌از فراگيري‌ روش‌ تنيدن‌، تهيه‌ حصير و بورپا آغاز روش‌ بافندگي‌ بود، كه‌ توسط انسانهاي‌قديم‌ به‌ كار رفت‌ از بافت‌ نخستين‌ قاليچه‌ها و اينكه‌ چه‌ قومي‌ در ابتدا به‌ اين‌ كار مبادرت‌ كرده‌اطلاع‌ موثقي‌ در دست‌ نيست‌، زيرا قاليچه‌ها به‌ لحاظ ساختار طبيعت‌ شان‌ در اثر نفوذ رطوبت‌و حشرات‌ آسيب‌ مي‌بينند و نابود مي‌شوند.قطع‌ يقين‌ بايد فرشبافي‌ را فرآيند و سير تكامل‌ بافندگي‌ و هنر نساجي‌ دستي‌ ايرانيان‌ عهد قديم‌ دانست‌ چرا كه‌ با مطالعه‌ روي‌ نقوش‌يها برروي‌ سنگها حك‌ شده‌ است‌. مي‌توان‌ به‌پيشرفت‌ اين‌ فن‌ در ميان‌ انسانهاي‌ عصر حجر پي‌ برد.مرتضي‌ رواندي‌ در كتاب‌ اجتماعي‌ به‌ نقل‌ از تاريخ‌ تمدن‌ ويل‌ دورانت‌ مي‌نويسد(ج‌ 7 ص‌62)انسان‌ پس‌ از ساختن‌ سوزن‌ و سنجاق‌، به‌ كار بافندگي‌ پرداخت‌ و چون‌ به‌ اين‌ قانع‌ نبودكه‌ با پوست‌ حيوانات‌ خود را بپوشاند و يا با پشم‌ گوسفند و الياف‌ گياهان‌ لباسهايي‌ براي‌خود تهيه‌ نمايد... رفته‌ رفته‌، اليافي‌ كه‌ به‌ كار مي‌برده‌ نازكتر و ظريفتر شده‌ و حالت‌ رشته‌ نخ‌را پيدا كرده‌ و در اين‌ هنگام‌ است‌ كه‌ بافندگي‌ از مهمترين‌ هنرهاي‌ مخصوص‌ زنان‌ گرديده‌است‌، دوكها و ماسوره‌هايي‌ كه‌ در ميان‌ آثار عصر حجر به‌ دست‌ آمده‌، به‌ خوبي‌ نشان‌ ميدهد كه‌ صنعت‌ عظيم‌ بافندگي‌ ريشه‌ بسيار دوري‌ دارد. همين‌ نويسنده‌ در بخش‌ ديگر از تاريخ‌طبري‌ نقل‌ مي‌كند «... و چون‌ خدابرهنگي‌ آدم‌ و حوا را بديد، بفرمود تا يك‌ گوسفند از هشت‌جفتي‌ كه‌ از بهشت‌ فرود آورده‌ بود بكشند و او گوسفند بگرفت‌ و بكشت‌ و پشم‌ آن‌ را برداشت‌و با حوا ببافتند. آدم‌ براي‌ خود جوبه‌اي‌ و حوا براي‌ خود پيراهن‌ و روسري‌ كرد و آن‌ رابپوشيدند.(5)

فهرست‌ مطالب‌

عنوان                                                                                                                                        ‌صفحه‌

مقدمه‌............................................................................................................................................ 1

تاريخچه‌........................................................................................................................................ 4

سابقه‌ قالي‌ بافي‌............................................................................................................................... 7

تاريخچه‌ كوتاهي‌ از صنعت‌ فرش‌ ايران‌................................................................................................ 9

جايگاه‌ فرش‌ در اقتصاد ملي............................................................................................................... 11

اشتغالزائي‌ صنعت‌ فرش‌..................................................................................................................... 13

فرش‌ بافي‌ در قزوين‌........................................................................................................................ 15

كارخانه‌ها و كارگاههاي‌ فرشبافي‌ قزوين‌................................................................................................ 16

هنرمندان‌ قاليباف‌............................................................................................................................ 20

سبك‌، رنگ‌، نقشه‌ در فرش‌ قزوين‌.................................................................................................... 21

نقشه‌ شاه‌ عباسي‌........................................................................................................................... 21

الف‌ ـ شاه‌ عباسي‌ افشان‌................................................................................................................. 22

ب‌ ـ شاه‌ عباسي‌ لچك‌ ترنج‌............................................................................................................. 22

ج‌ ـ نقش‌ شاه‌ عباسي‌ (جانوري‌)....................................................................................................... 33

د ـ شاه‌ عباسي‌ (طره‌ دار)................................................................................................................ 23

ه ـ شاه‌ عباسي‌ شيخ‌ صفي‌............................................................................................................... 23

و ـ شاه‌ عباسي‌ تصرفي‌................................................................................................................... 44

نقش‌ بته‌اي‌ (ظل‌ السلطان‌)............................................................................................................... 25

نقشه‌ حاج‌ خانمي‌........................................................................................................................... 27

بحرانهاي‌ فرش‌ ايران..................................................................................................................... 28

مصاحبه‌........................................................................................................................................ 30

پيشنهادات‌.................................................................................................................................... 36

منابع‌ و ماخذ................................................................................................................................. 39