فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از مقاله  :

چالش‌ها و فرصت‌هاي بکارگيري مدل‌هاي بهره‌برداري بهينه از سيستم‌هاي منابع آب

چکيده

در دنياي امروز تنش‌هاي آبي روز به روز افزايش پيدا مي‌کنند. اين امر باعث شده تا بهره‌برداري از سيستم‌هاي منابع آب با توجه کامل به محدوديت‌ها و در جهت تامين نيازها و اهداف مختلف که بعضا با يکديگر در تضاد مي‌باشند، صورت گيرد. از عمده دلايل تنش‌هاي آبي مي‌توان به افزايش جمعيت، محدوديت منابع، آسيب‌پذيري سيستم‌ها، آلودگي منابع و برنامه‌ريزي‌هاي بي‌رويه در توسعه بخش کشاورزي و صنعتي اشاره نمود. از ميان چالش‌ها و فرصت‌هاي ايجاد شده در جهت بهره‌برداري بهتر و بهينه از سيستم‌هاي منابع آب و همچنين بالا بردن توانايي سيستم مديريت منابع آب، مي‌توان به ظرفيت‌سازي و افزايش سطح دانش عمومي و تخصصي، درک بهتر پديده‌ها، ايجاد ابزارکارهاي مفيد و استفاده از تکنولوژي‌هاي بومي، شناخت پويايي و مجانب‌هاي رشد سيستم، برخورد با عدم قطعيت‌ها و تبديل اختلاف به همکاري در بخش تخصيص و مصرف آب اشاره نمود. در اين مقاله ضمن پرداختن به عوامل تشديد تنش‌هاي آبي و استفاده از چالش‌هاي پيش‌روي کارشناسان و مديران آب، به جايگاه مدل‌هاي بهره‌برداري بهينه از منابع آب به صورت زيربخشي از مديريت يکپارچه منابع آب (IWRM) پرداخته شده است.

واژه‌هاي کليدي: چالش، مدل‌هاي بهينه‌سازي، بهره‌برداري، منابع آب، مديريت جامع

مقدمه

امروزه آب اين منبع حيات‌بخش، به عنوان يکي از سه عامل تشکيل و بقاي محيط‌زيست (خاک، هوا و آب) بيش از هر زمان ديگر مورد توجه مي‌باشد. بي‌شک امروزه حفظ و صيانت از منابع آب و بهره‌برداري بهينه و اقتصادي و عادلانه از آب يک مساله جهاني است و به همين جهت در قرن 21 از آب به عنوان يک چالش فراگير بشري ياد مي‌شود. تاکيد جامعه جهاني اين است که دولت‌ها و ملت‌ها به مقوله آب به عنوان کليد توسعه نگاه کنند. منابع آب اگرچه تجديدپذير هستند وليکن حجم آنها ثابت بوده و در مقابل، تقاضاي بشري براي آن روبه افزايش است به گونه‌اي که طي ‌صد سال اخير تقاضاي جهاني براي آب بيش از شش برابر شده است در صورتيکه جمعيت سه برابر شده است. به اين ترتيب سرانه آبي براي مردم جهان روبه کاهش است و از طرفي متاسفانه آلاينده‌ها اعم از پساب‌هاي صنعتي، زه‌آب‌هاي کشاورزي و فاضلاب‌هاي شهري و روستايي، منابع آبي را آلوده و از استانداردهاي مصرف خارج مي‌کنند (ويژه‌نامه آب و فاضلاب کشور، 1384). لذا استفاده بهينه از منابع آب از اهميت بسياري برخوردار است. در کنار نياز به بهره‌برداري بهينه و به منظور تدوين روش‌هايي براي افزايش اطمينان بهره‌برداران و مديران با توجه به پيچيدگي‌هاي سيستم‌هاي منابع آب، امروزه استفاده از مدل‌ها توسعه بسياري پيدا کرده و انواع مختلفي از مدل‌ها در تصميم‌گيري‌هاي خرد وکلان سيستم‌هاي منابع آب مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در کنار استفاده از مجموعه مدل‌هاي موجود، فرصت‌ها و چالش‌هاي بسياري فرا روي مديران و برنامه‌ريزان قرار دارد که با شناخت آنها و استفاده درست و بجا از آنها مي‌توانند گام‌هاي بسيار موثري در استفاده هرچه بيشتر از دانش روز و به کارگيري آن در خدمت تامين آب، اين نياز اصلي بشر، بردارند.

برنامه‌ريزي، طراحي و مديريت سامانه‌هاي منابع آب براي تحقق اهداف توسعه پايدار در يک منطقه، نيازمند مشارکت همگاني است. کليه کساني که در امر توسعه و مديريت منابع آب دخيل هستند بايد همواره اثرات سيستم را در تغييرات اقتصادي، اجتماعي و همچنين محيط زيست ارزيابي کنند. براي نيل به توسعه پايدار بايستي به موضوع پايداري در کليه ابعاد برنامه‌ريزي، طراحي، سازه‌اي و بهره‌برداري توجه شود. تحليل‌هاي اقتصادي و زيست محيطي نه تنها بايد مرحله توسعه، بهره‌برداري و نگهداري سيستم را در نظر بگيرند، بلکه بايد امکان نابودي و نياز به جايگزين‌سازي آن را نيز مورد توجه قرار دهند. در اين مقاله ضمن پرداختن به ماهيت تنش‌هاي آبي و نحوه برخورد با آن، چالش‌ها و فرصت‌ها، در جهت بهره‌برداري بهينه از سيستم‌هاي منابع آب بهمراه سير تحولات تهيه مدل‌هاي بهره‌برداري براي چند حوزه آبريز کشور، ارائه شده است.

ضرورت استفاده از بهينه‌سازي در سيستم‌هاي منابع آب

فعاليت‌هاي مديريت منابع آب را مي‌توان به سه دسته، تدوين سياست‌هاي مديريت منابع آب، اقدامات مديريتي براي دستيابي به اهداف سياست‌ها و ارزيابي اثرات آنها، تقسيم نمود. سياست‌هاي کلان مديريت منابع آب، در واقع ارتباط توسعه و نحوه بهره‌برداري از اين منابع را با اهداف توسعه ملي مشخص مي‌سازند. اولين مرحله تدوين سياست‌هاي کلان مديريت منابع آب، پيشنهاد گزينه‌هاي مختلف با توجه به محدوديت‌ها و اهداف فراگير و همه جانبه توسعه و مديريت منابع آب است.

اصولي که در ساختار فعلي تشکيلات مديريت منابع آب مدنظر قرار گرفته‌اند، منابع آب را به عنوان عنصر اصلي آمايش سرزمين و توسعه پايدار آن حوزه به شمار مي‌آوردند که مديريت اين منابع بايد توسط تشکيلات واحدي در قلمرو مرزهاي طبيعي حوزه آبريز انجام شود، بطوريکه ايجاد زمينه‌هاي مشارکت و همکاري مردم شايد موثرترين عامل در تحول نظام مديريت منابع آب محسوب گردد. اين مشارکت عمدتاً مي‌تواند در دو زمينه سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي توسعه منابع آب و اثرگذاري بر سياست‌‌ها مورد بررسي قرار گيرد که مقوله‌اي با اهميت است که باز نمودن آن از حوصله اين مقاله خارج است. در نتيجه در ادامه اين مقاله سعي مي‌شود به برخي از پيش‌نيازهاي فني که شناخت وسيعتري را در ارتباط با بهره‌برداري بهينه در اختيار قرار مي‌دهند، پرداخته شود.