فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از پایان نامه  :

چكيده

 خشکسالی، یکی از مهمترین حوادث  غیرمترقبه است که در اثر بروز آن، روند عادی رشد، حیات و تولید محصول و رابطه متوازن و متعارف انسان و محیط مختل می گردد و اثرات خشکسالی در مقایسه با وقایع طبیعی دیگر، به دلیل گستردگی جغرافیایی آن، خطرناک تر می باشد و ارتباط مستقیم با سلامتی مردم و بویژه گروه های در معرض خطر مثل خانم ها و کودکان و افراد مسن دارد. اما خسارات غیر مستقیم این پدیده در اثر رفتارخود مردم، از تصمیم گیری غلط مدیران گرفته تا نحوه ی اجرای مجریان و در نهایت عکس العمل افراد ذینفع، ایجاد شده و با عدم رعایت الگوی صحیح مصرف آب توسط مردم شدت می گیرد و این حادثه طبیعی را به بحران های ثانویه و غیر طبیعی تبدیل می کند.

در این مقاله اثرات سوء تغییرات آب و هوائی در سطح زمین بر آلودگی منابع آب و لزوم توجه به آلودگی منابع آب به عنوان بک تهدید جدی برای سلامتی انسان توضیح داده شده است. سپس نقش مداخلات انسان در بروز و تشدید پدیده خشکسالی و راه کارهای مواجهه با خشکسالی و اقدامات لازم برای کاهش اثرات آن مورد بررسی قرار می گیرد و اثرات این واقعه بر یک حوزه آبریز بیان خواهد شد. سپس بخشی از روش های مدیریتی و کاربردی موثر بر اقدامات پیشگیرانه و اصلاح الگوی مصرف آب، معرفی خواهد شد. در بخش انتهائی این مقاله تحلیل قرآن از مسئله خشکسالی و علل آن مورد توجه قرار گرفته و نظر حضرت آیه ا.. نوری همدانی نیز در خصوص این مسئله مبنی بر لزوم توجه بیشتر به دستورات دین مبین اسلام و فرهنگ سازی توسط مسئولین، مطرح خواهد شد.

کلمات کلیدی: خشکسالی، کم آبی، تغییرات آب و هوائی، اقدامات پیشگیرانه، اصلاح الگوی مصرف آب، آموزه های دینی, قرآن

مقدمه :

 از میان 43 نوع بلای طبیعی موجود در جهان، 34 نوع آن در کشور ما رخ می دهد که خشکسالی یکی از مهمترین آنها می باشد. خشکسالی با خطرات طبیعی دیگر متفاوت است. چون تعیین دقیق شروع و پایان خشکسالی کاری مشکل است و گستردگی جغرافیایی آن در سطحی وسیع می باشد(1). خشکسالی، کاهش و بی‌نظمی بارندگی است به نحوی که روند عادی رشد، حیات و تولید محصول و رابطه متوازن و متعارف انسان و محیط مختل گردد. خشکسالی، ویژگی دائمی یک منطقه نیست و ویژگی های آن از نقطه ای به نقطه دیگر،کاملا متغیر و متمایز است. بارش عمده ترین پارامتری است که درتعریف خشکسالی به کارمی رود وکمبود یا فقدان آن، آستانه رخداد خشکسالی است(3و2).  نگاهی به آمارهای موجود، نشان می دهد حجم كل ريزش هاي جوي، كل حجم جريان هاي سطحي و حجم آب موجود در مخازن سدهاي كشور، از مهر1386 لغايت 17 خرداد ماه 1387 کاهش قابل ملاحظه ای حدود 40 تا 50 درصد داشته است(4).

متوسط بارندگی درایران250 میلی لیتر بوده و 75% سطح ایران دارای بارندگی کمتر از 100 میلی لیتر  می باشد و میانگین بارندگی در ایران، 67% کمتر و تبخیر،10% بیشتر از میانگین جهانی است. بر اساس تعاریف موجود، مناطقی که سرانه آب کمتر از 1000مترمکعب در سال داشته باشند دارای شرایط بحرانی خواهند بود، پس ادامه روند فعلی افزایش جمعیت و عدم مدیریت صحیح تقاضا و عدم اصلاح الگوی مصرف آب، ایران را درآینده ای نزدیک با بحران جدی مواجه خواهد کرد و طبق پیش بینی ها، تا سال2050، جزءکشورهای کم آب خواهیم بود(5).

امروزه بنا به دلایل زیادی بهره گیری بیشتر از منابع آب موجود، یک ضرورت انکار ناپذیر است. افزایش سریع جمعیت، عدم توزیع یکنواخت ریزش های جوی در جهان و کمبود بارندگی در بسیاری از مناطق جهان، توسعه شهرنشینی و افزایش سرانه مصرف آب همراه با توسعه وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم، افزایش تولید فاضلاب و آلودگی بیشتر منابع آب و کیفیت نامطلوب آب، برداشت بی رویه و کاهش کیفیت آب، عدم استفاده مجدد از آب، و فرهنگ ضعیف استفاده از آب و در نتیجه کاهش سرانه آب موجود، از جمله عللی هستند که سبب طرح مسئله کمبود آب و احتمال بروز پدیده خشکسالی به عنوان یک مشکل اصلی در سطوح بین المللی و ملی شده است و اصلاح الگوی مصرف آب به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر می بایست مورد توجه خاص قرار گیرد. مقدار منابع آب، ثابت ولی تقاضای آب با دو برابر شدن جمعیت سه برابر شده است. در نتیجه محدوديت منابع آب با كيفيت مناسب، براي تأمين آب شرب به ويژه در مناطق كويري و حاشيه كوير از يك سو و روند رو به رشد آلودگي منابع از سوی دیگر، سبب افزایش نیاز به تعداد تاسیسات ذخیره و برداشت آب شده و هزینه های مورد نیاز را تا دو برابر، افزایش داده است. اینها از جمله عواملی هستند که ایران را جزء کشورهای کم آب و در معرض پدیده خشکسالی قرارمی دهد(4).

خشکسالی و اثرات آن بر آلودگي منابع آب به عنوان يك تهديد جدي‌

 اهميت آب، باتوجه به استعداد آن در انتشار بيماري ها، برکسی پوشیده نیست و درشرایط بروز پدیده خشکسالی، آب مصرفی آلوده می تواند منجر به شیوع اپیدمی های خطرناکی درمنطقه گردد و حوادثی دردناکتر از خشکسالی را درپی داشته باشد. پس شکی نیست که سرمایه گذاری درجهت تامين آب سالم و اصلاح الگوی مصرف آب مي تواند بهترین سرمایه گذاری در جهت تامین سلامت جامعه باشد و نویدبخش نتايج بهداشتي بسيار مطلوب و وسيعی باشد. رئيس دفتر منطقه مديترانه شرق سازمان بهداشت جهانی در پيامي به مناسبت روز جهاني بهداشت با اشاره به اقدامات بشر به عنوان عاملي مخرب براي آينده سلامت در جهان و منطقه مي‌افزايد: سازمان جهاني بهداشت سال‌هاست كه اهميت و اثرات تغییرات آب و هوا را بر آلودگی منابع آب و قدرت تاثير آن بر سلامت مردم دريافته است. تغييرات آب و هوا، تاثيرات عميق و شديدي بر بسياري از عوامل اساسي موثر بر سلامت انسان از جمله آب، غذا، هوا و محيط زيست دارد. سالانه دست‌كم 150 هزار نفر بر اثر ابتلا به مالاريا، اسهال، سوء‌تغذيه و سيل جان خود را از دست مي‌دهند كه تغييرات جوي مي‌تواند در تمامي آنها دخيل باشد. براي مثال، تغييرات آب و هوايي كه باعث كاهش كيفيت آب آشاميدني و كمبود آب مي‌شود، در نهايت می تواند منجر به افزايش بيماري‌هاي ناشي از آب و غذا و سوء تغذيه گردند. ناسالم بودن آب آشاميدني خانواده‌ها با شيوع بيماري‌هاي اسهالي همراه بوده و تهديد‌كننده سلامت كودكان و افراد مسن است. بعلاوه آمارهای موجود مويد ارتباط ميان آلودگي هوا و ميزان مرگ ناشي از بيماري‌هاي قلب و عروق و بيماري‌هاي تنفسي است. پس ضروري است مردم با استفاده مجدد منابع آب، از حفظ و استفاده بهینه از منابع آب مطمئن شوند، استانداردهاي بهداشتي را در بالاترين حدحفظ كنند و اقدامات كنترل آلودگي هوا را که منجر به کاهش تغییرات آب و هوائی شود ادامه و ارتقا دهند. طی دوران خشکسالی در اثر افزايش دما شدت تبخير در حوزه‌هاي آبريز افزايش مي‌يابد. در نتيجه اولا كيفيت آب رودخانه‌ها پايين مي‌آيد؛ چون بر اثر تبخير املاح زيادي باقي مي‌مانند. پس دسترسي به آب آشاميدني مشكل مي‌شود و يا هزينه‌هاي تصفيه آب آشاميدني بالا مي‌رود. ثانيا ورودي اين حوزه‌هاي آبريز به درياها كم مي‌شود. وقتي ورودي كم شود، در اثر افزايش سطح آب درياها، آب شور دريا در بستر رودخانه‌ها پيشروي مي‌كند و تنوع‌ زيستي اين رودخانه‌هاي آب شيرين دچار آسيب‌ مي‌شوند سوم اين‌كه وقتي اين آب‌شور در بستر رودخانه نفوذ مي‌كند، به آب‌هاي زيرزميني آن نواحي هم نفوذ کرده و انتر فاز بین آب های شور و شیرین را مختل می نماید و آب آشاميدني آن شهرها و اطراف رودها را دچار مشكل مي‌كند. مثل مشكلي كه سال 78 تا80 در آبادان و اهواز بوجود آمد. بر اثر پيشروي آب دريا به حوزه كارون و نفوذ آب‌شور دريا به حوزه آبريز منطقه، آب شور به بستر آب های زیر زمینی نفوذ كرد و آب آشاميدني آبادان، خرمشهر و اهواز دچار مشكل شده بود و هدایت الکتریکی آب تا 7000 میکروموس بر سانتی متر مربع رسید، چون ميزان آبريز حوزه كارون به دريا كم شده بود. به علت خشکسالی استان خوزستان، کاهش بارندگی و توام شدن آن با کاهش خروجی آب پشت سدهای کارون، همچنین کاهش آب رودخانه های دجله و فرات در کشور عراق، رودخانه کارون شور و کم آب شده است و این موضوع ضربات جبران ناپذیری بر پیکره کشاورزی و اقتصاد نخلداران منطقه زده است. در عین حال به علت کاهش آب ورودی به رودخانه کارون، در شهرهای آبادان و خرمشهر که مسیر انتهایی این رودخانه به شمار می رود، آب شیرین رودخانه کارون به شدت کاهش یافته و این مسئله به مرور زمان باعث پیشروی آب شور دریا به داخل کارون و جایگزین شدن آن به جای آب شیرین شده است(8-6). علاوه بر اثرات مذکور، خشکسالی منجر به افزایش تعداد آتش سوزی ها و تخریب جنگل ها و منابع طبیعی می گردد و افزایش ناقلین و کاهش منابع آب های سطحی و زیر زمینی و در ادامه افزایش شیوع بیماری های مرتبط با آب را در پی خواهد داشت.